Cegła. Historia popularnego materiału budowlanego

Cegła ceramiczna w budynkach

Cegła to chyba najbardziej rozpoznawalny symbol światowego budownictwa w historii dziejów. Przecież zawsze i wszystko można było postawić z cegły! Już od czasów starożytności była najpopularniejszym materiałem budowlanym na świecie.

Sądzisz, że dzisiaj cegła odeszła do lamusa? Nic z tych rzeczy! Moda na ten powszechny, czerwonobrunatny budulec nigdy nie przeminęła, świadczą o tym fakcie w historii budownictwa tysiące powstałych obiektów. Zdecydowanie mniej popularna, nadal w nowo budowanych domach jednorodzinnych pełni funkcję konstrukcyjną lub dekoracyjną.

Skąd się wzięło słowo cegła?

Znaczenie słowa cegła związane jest podobno ze starosłowiańskim określeniem cęg. Miało oznaczać narzędzie, które służy do chwytania, przypominając kleszcze. Cęg był przed wiekami używany podczas produkcji cegieł i ich transportu.

Od kiedy buduje się domy z cegieł?

Żeby znaleźć pierwszą cegłę, trzeba by było pogrzebać głęboko w ruinach z czasów starożytnych. Po raz pierwszy stworzyli ją prawdopodobnie specjaliści od murowania w antycznej, wschodniej kulturze. W Jerychu, obecnie w Autonomii Palestyńskiej i w Jarmo w zachodnim Iranie podobno wyrabiano je już ponad 9 tysięcy lat temu, o czym świadczą odkryte ruiny. Domy z cegły mułowej z tamtego okresu znaleziono również na stanowiskach archeologicznych w Pakistanie, jak też na innych terenach południowej Azji.

Najstarsza na świecie cegła suszona

Najbardziej prymitywnym typem cegły znanym pierwszym majstrom murarskim jest cegła suszona. Do produkcji tego materiału budowlanego używano dostępnych lokalnie surowców, takich jak glina, ił i muł. Dlatego jej popularne określenie brzmi cegła mułowa. Inną, stosowaną w wielu częściach świata nazwą tego materiału jest adobe, słowo pochodzące z języka hiszpańskiego.

Przygotowaną cegłę dokładnie pozbawiano wszelkiej wilgoci w blasku promieni słonecznych. Szczegóły początków produkcji cegły ujawniają malowidła i hieroglify na ścianach grobowców faraonów oraz kapłanów w Tebach. Niewolnicy egipscy mieszali, hartowali i układali glinę, służącą do tworzenia cegieł suszonych na słońcu.

Z cegły mułowej wzniesiono murowaną potęgę starożytności. Znajdujemy ją w ruinach budynków w Mezopotamii, Egiptu, Grecji, czy Rzymu, ale też w antycznych Indiach oraz prekolumbijskiej Ameryce Południowej.

Produkcja była prosta i tania. Jednak nie był to produkt odporny na opady deszczu i zbyt dużą wilgoć z otoczenia. Cegła mułowa z łatwością chłonęła wodę. Jednak w pustynnym klimacie o niskiej wilgotności powietrza sprawdzała się doskonale, zapewniając przy tym w miarę stałą temperaturę pomieszczeń w najbardziej upalne dni i chłodne noce.

Do mieszanki z gliny bądź mułu czasami dodawano słomę, czy też wysuszoną trawę. W Mezopotamii zdarzały się cegły, będące mieszaniną gliny i trzcin. Były to materiały budowlane na tyle lekkie, że potrafiły nawet unosić się na wodzie, nie tonąc w niej. Stosowano je niekiedy w budowie lekkich konstrukcji.

Cegła ceramiczna odpowiednio wypalana w średniowieczu

Od początku IV wieku p.n.e. coraz popularniejszym budulcem była cegła ceramiczna, czyli cegła wypalana. Swoją karierę jako popularny budulec rozpoczęła w starożytnej Mezopotamii. Początkowo używano ją tam jedynie do wznoszenia najważniejszych obiektów, takich jak pałace, czy świątynie. Pierwotny proces technologiczny wypalania cegły było bowiem bardzo kosztowny, przede wszystkim dlatego, że w pustynnych starożytnych cywilizacjach brakowało właściwego materiału opałowego.

Cegła ceramiczna w Mezopotamii przed wypaleniem często była misternie pokrywana kolorowym szkliwem, kunsztownie zdobionym precyzyjnymi elementami dekoracyjnymi. W 331 roku Aleksander Wielki zadał Dariuszowi III, królowi perskiemu klęskę w bitwie pod Gaugamelą. W ten sposób wcielił do rozrastającego się imperium Mezopotamię oraz obszar dzisiejszego Iranu i Afganistanu. Wraz z przybyciem greckiej antycznej kultury, zaniechano na długie lata dalszego wypalania cegieł w tamtym rejonie.

Jednak proces technologiczny był przekazywany i wykorzystywany w różnych częściach Azji. Cegłę ceramiczną wyrabiano więc w tamtym czasie w Indiach, Chinach oraz w Indonezji.

Chociaż przybycie Greków zakończyło wypalanie cegły w Mezopotamii, to jednak w Grecji zaczęto ją stosować właśnie w czasach Aleksandra Wielkiego. Najpóźniej po cegłę ceramiczną sięgnęli Egipcjanie i Rzymianie, bo dopiero w połowie I w. p.n.e. Jednak Rzymianie nie tylko zachwycili się nową technologią produkcji materiałów ściennych, ale też znacznie ją zmodernizowali.

Starożytni Rzymianie nauczyli się produkować cegłę ceramiczną w czasie wiosny. Potem magazynowali i przechowywali budulec przez kolejne dwa lata, zanim go użyli lub sprzedali. Poza tym, do wypalania cegieł stosowano w antycznym Rzymie tylko białą lub czerwoną glinę.

Cegłę ceramiczną można było produkować w obrębie całego imperium za sprawą niezwykłego wynalazku ruchomych, obwoźnych pieców. Każda cegła otrzymywała pieczęć legionu wojsk rzymskich, który nadzorował daną prowincję.

Cegła ceramiczna antycznych Rzymian była naprawdę nietypowa. Miała najróżniejszy, potrzebny akurat kształt, czyli spotykano cegły okrągłe, stożkowe, kwadratowe, czy trójkątne. Osiągały specyficzne rozmiary, wyrażane w stopach rzymskich, od jednej do trzech.

Wzniesiono z cegieł wille, budynki publiczne, mury, fortyfikacje, świątynie, ośrodki kultury i sztuki, łuki, sklepienia, czy akwedukty. Kiedy imperium upadło, zakończyła się masowa produkcja tego materiału budowlanego. W rezultacie, wycofała się głównie z powrotem do Włoch i Cesarstwa Bizantyjskiego.

Cegła wypalana w nowożytnej Europie

W Europie nowożytnej cegła ceramiczna stała się popularna dopiero w XI wieku. Jednak istniała też cały czas w Europie od czasów starożytnych, produkowana na terenach Cesarstwa Bizantyjskiego. Wiązano też jej stosowanie z wpływami arabskimi związanymi z podbojem przez nich Hiszpanii w VIII wieku.

W XIII wieku we Francji narodził się gotyk, styl w architekturze i w innych sztukach plastycznych. Szybko rozprzestrzenił się w Niemczech, Czechach i Polsce. Za sprawą lekkości gotyku, cegła wypalana wyparła nieforemny i ciężki, kamień romański. Co więcej, jej uniwersalne zastosowanie spowodowało, że w czasach gotyku stała się najważniejszym, europejskim materiałem budowlanym.

Kolejne wieki i kolejne style architektoniczne, renesans i barok spowodowały, że zapomniano o wartościach dekoracyjnych cegły. Dlatego przez setki lat traktowano ją tylko jako ważny element konstrukcji. Była w końcu trwała i odporna na czynniki atmosferyczne.

Cegła zadomowiła się też na stałe w kulturze europejskiej. W XVII wieku w Holandii podczas agresywnych konfliktów między różnymi frakcjami politycznymi, często używano cegły do rzucania nimi w przeciwników w trakcie zamieszek. W Amsterdamie utarło się wtedy powiedzenie „rzucać cegłami”, oznaczające czynne angażowanie się w uliczne rozróby.

Cegła ceramiczna tworzy industrialny świat wielkich miast w XIX wieku

Swój drugi okres popularności cegła ceramiczna przeżyła w II połowie XIX wieku. Zapanowała moda na potężne, surowe budynki z czerwonej cegły. Rocznie produkowano nawet dziesięć miliardów cegieł ceramicznych.

Pigment odpowiadający za czerwień cegły bywał w XIX wieku bardzo różnie stosowany. Przykładowo, w wiktoriańskim Londynie wybierano jaskrawo czerwoną cegłę ceramiczną z powodu nisko zawieszonych, gęstych mgieł. Krzykliwa czerwień londyńskich budynków sprawiała, że były one lepiej widoczne.

Produkcja materiału budowlanego z glin wzmacnianych piaskiem kwarcowym rozwinęła się wtedy na szeroką, przemysłową skalę. Rozkwit popularności wiązał się z nowymi, technologicznymi wynalazkami w postaci pieca kręgowego i mechanicznej prasy ceglarskiej. Rewolucja przemysłowa zmieniła świat, zwiększając zdolność produkcyjną, jednocześnie obniżając koszty produkcji.

Mnóstwo czerwonej cegły ceramicznej spotkamy w XIX wiecznych budynkach europejskich, ale miała ona wtedy ogromny wpływ na rozwój miast w Stanach Zjednoczonych. W roku 1835 potężny pożar na Wall Street w Nowym Jorku strawił 674 budynki. Katastrofa doprowadziła do szybkiej zmiany przepisów, co zwiększyło popyt na obiekty budowlane z cegły ceramicznej.

Cegła już nie na piedestale, lecz nadal stosowana

Moda jednak ma to do siebie, że z czasem przemija. Zmieniły się upodobania architektów i landlordów. W XX wieku chętnie tynkowano zarówno nowo wznoszone, jak i stare, ale remontowane budynki. Cegła ceramiczna była powoli zastępowana materiałami budowlanymi, których nigdy wcześniej nie stosowano. Były to betonowe płyty, pustaki, bloczki betonu komórkowego. Popularyzacja innowacyjnych technologii budowlanych przyczyniła się do spadku znaczenia, a co za tym idzie, również do zmniejszenia ilości produkowanej cegły wypalanej.

Tylko od lat 60. XX wieku do początków XXI wieku produkcja cegły ceramicznej zmniejszyła się niemal o połowę. Obecnie znajduje zastosowanie przede wszystkim do budowy domów jednorodzinnych. Popularnością na pewno cieszy się zastosowanie cegły klinkierowej, która jednak pełni przede wszystkim funkcje dekoracyjne. Estetyczne techniki murowania z cegły, służące eksponowaniu struktury i koloru materiału ewoluowały poprzez kolejne stulecia. Producenci zaś oferują w dniu dzisiejszym szereg różnorodnych wzorów i stylów.

Quinta Monroy. Mieszkania socjalne. Previous post Quinta Monroy. Mieszkania socjalne. Architekt Alejandro Aravena Elemental
Friedensreich Hundertwasser architekt Next post Friedensreich Hundertwasser. Architekt bawiący się kolorem i nienawidzący prostych linii